تعهدات طرفین در حمل و نقل بین المللی به موجب قانون CMR بوده و به قرار زیر است:

قانون CMR در سال 1956 تدوین و ایران در سال 1376 به آن ملحق شد و تقریبا 64 کشور عضو آن هستند. مفاد آن، رابطه حقوقی کریر جاده ائی بین المللی  را از یک سو و صاحب کالا و یا فوروادر را، از سوی دیگر، تعیین می کند و در کشورهائی که به آن ملحق شده اند، در حکم قانون لازم الجرا و آمره است. یعنی قانونی بر خلاف آن را نمی توان توافق کرد. 

در صورت تعارض بین مفاد CMR و قوانین داخلی، قانون CMR حاکم خواهد بود. 

این قانون در جائی حاکم است که حداقل مبداء یا مقصد در دو کشور مختلف باشند (ماده 1 CMR). 

حوزه حاکمیت آن برای مال التجاره است به استثناء اثاثیه منزل، جنازه و پست. 

اثاثیه منزل مال التجاره محسوب نمی شود و اگر خواستیم تحت CMR حمل کنیم بهتر است Packing List بگیریم و صاحب کالا قیمت گذاری کند و سپس آنرا بیمه کند که اگر اتفاقی افتاد با بیمه گر طرف باشد.

 در هر قراردادی بهتر است قانون حاکم بر قرارداد تعیین شود. بهتر است در هر قراردادی جمله زیر نوشته شده یا در پاسخ به emailها نوشته شود :

حقوق و تکالیف طرفین که ناشی از این (قرارداد /Booking/ استعلام/ توافقات /…) بر اساس (قانون تجارت باب هشتم/CMR/ بارنامه صادره این شرکت که یک نسخه از آن به تائید مشتری رسیده است/ … ) می بلشد.

بهتر است یک ترجه رسمی از شرایط پشت بارنامه در شرکت موجود باشد و به امضاء و تائید مشتری برسد که از مفاد قوانین مطلع شده است.

 تعهدات صاحب کالا بر اساس کنوانسیون CMR : 

بر روی CMR و در  BOXهای 28/20/18/17/16 که دارای کادر مشکی رنگ هستند و توسط خود کریر پر می شود.

الباقی قسمت های CMR توسط فرستنده/فوروادر پر می شود. 

در حاشیه CMR هم نوشته شده که کدام قسمت ها توسط فرستنده پر می شود.

معمولا کریر در BOX شماره 13 می نویسد که در صورت بروز تاخیر در تحویل بعد از گذشت 48 ساعت مبلغ مثلا 100 دلار به ازاء هر روز تاخیر در تخلیه دریافت می شود و یا اینکه نام نماینده مرزی مشخص می شود.

پس اولین مسئولیت فرستنده به موجب CMR این است که کلیه اطلاعات داده شده به حمل کننده باید صحیح باشد و به همین دلیل کنوانسیون گفته است اول باید CMR توسط فرستنده مهر و امضاء شود (یعنی فوروادر) و سپس توسط کریر مهر و امضاء شود. در حمل و نقل بهتر است اول طرف مقابل امضاء کند چون در هر قراردادی هم تعهد داریم و هم مسئولیت . (ماده 6 و 7 کنوانسیون در مورد مسائل فوق صحبت می کند).

آئین نامه شرکت های حمل و نقل وجود یک کریر بین دو کریر دیگر را نمی پذیرد، یعنی یک کریر حق کارکردن با کریر دیگری ندارد. بهتر است در قرارداد نوشته شود کریر حق انتقال محموله یا موضوع قرارداد را به کریرهای دیگر ندارد در غیر اینصورت علاوه بر اینکه کلیه مسئولیت های ناشی از این انتقال به عهده کریر می باشد و تحت هیچ شرایطی رافع مسئولیت های وی نمی باشد.

ماده6 کنوانسیون میگوید Transshipment not allowed.

دراین حالت اگر برای کامیون مشکلی ایجاد شود مثلا خراب شود مشکل ایجاد می شود. 

در Box17 می توان کریر بعدی را مشخص کرد که در حالت فوق و در شرایط استثنائی می توان کامیون کریر بعدی را در آنجا مشخص کرد. یعنی بهتر است Transshipment not allowed  نوشته نشود تا در موقع ضروری بتوان از BOX17  استفاده کرد. یعنی اگر اتفاقی مثلا در ترکیه رخ داده باشد بتوان اسم کریر ترک را در BOX17 نوشت و سپس با حضور گمرک، کالا را تخلیه کرد و در کامیون دیگر بارگیری کرد.

برای ارزش کالا در CMR جائی پیش بینی نشده ولی اگر خواستیم وارد کنیم در BOX12 وارد می کنیم.

ارزش کالا که بر روی CMR درج می شود بیشتر از حاصل ضرب وزن کالا * 8.33 نباشد یعنی از مسئولیت کریر بیشتر نباشد. در صورتیکه بیشتر باشد :

1. نسبت به دریافت هزینه های اضافی بیمه مسئولیت و احتمالا کرایه حمل بیشتر از صاحب کالا یا فورواردر اقدام شود
2. نسبت به پرداخت بیمه مسئولیت مازاد بر سقف مسئولیت نزد بیمه گر مسئولیت اقدام شود.

در قانون، صاحب کالا اجباری بر بیمه کردن کالا ندارد . اما ماده 70 قانون بیمه می گوید اگر خرید و فروش بر اساس اعتبار اسنادی باشد وطرف قرارداد در ایران باشد، بیمه کالا باید بیمه ایرانی باشد به همین دلیل است فروشندگان اروپائی با ترم CIP معامله نمی کنند.

ماده 8 کنوانسیون می گوید که تعداد و نوع بسته ها باید توسط شرکت بررسی شود. اگر راهی برای بررسی نباشد باید ملاحظات شرکت کریر روی CMR نوشته شود. مثلا نوشته شود که کالا شمرده نشده یا جملات زیر را باید نوشت:

Stowed &Count    Shipper Load,یا،

Said to contain

 

کریر در این حالت حقوق خود را رزرو می کند.  

                                                        

Waybill یعنی: قرارداد حمل ، رسید دریافت

Bill of Lading یعنی: قرارداد حمل ، رسید دریافت و سند مالکیت

تعهدات کریر بر اساس کنوانسیون CMR در خصوص تغییر در دستورات فرستنده (مطابق با ماده 382 و383 قانون تجارت) در ماده 12 کنوانسیون CMR آمده اسا که مثل ماده 382و383 قانون تجارت است که شرایط استرداد کالا به فرستنده را بحث میکند و اصل بر این است که فرستنده می تواند به حمل کننده (کریر) دستور دهد که: 

1. محموله در جریان حمل را متوقف کند
2. گیرنده را تغییر دهد 
3. مقصد کالا را عوض کند. 

در حالت اول باید یا در قرارداد حق توقف کامیون ذکر شده باشد یا اینکه طرفین توافق کنند.

 

مسئولیت کریر جاده ائی بر اساس قانون تجارت در خصوص کالا و تاخیر:

از جمله مسئولیت های متصدی حمل، حمل محموله در زمان متعارف و یا در مدت زمان مورد توافق است. 

اگر در مورد زمان، توافق شده باشد، رسیدن محموله خارج از این مدت تاخیر محسوب می شود. صاحب کالا باید ورود خسارت را به خود اثبات کند یعنی اگر بیشتر از مدت زمان باشد، صاحب کالا طبق قرارداد می تواند ادعای خسارت کند ولی باید ورود خسارت را اثبات کند. 

در قانون تجارت ماده 387 گفته شده که در صورت تاخیر، متصدی حمل در حدود ارزش کالا مسئول خواهد بود. یعنی ماده 387 گفته طبق ماده 386 مسئول خواهد بود. 

ماده 386 سه بحث عمده دارد:

1. مسئولیت متصدی حمل به هنگام تلف، گمشدن یا خسارت (یا تاخیر به موجب ماده 387 است) در حد ارزش کالاست.

1. موارد معافیت از مسئولیت:

الف: عیب ذاتی کالا – جنس مال التجاره 

  ب: تقصیر یا فعل یا ترک فعل مدعی (فرستنده / گیرنده) مثلا بارگیری یا شمارش به عهده صاحب کالابوده و نتوانستنه درست بارگیری کند یا تعداد را صحیح بشمارد که در این صورت متصدی حمل مسئول نخواهد بود یعنی دستورات فرستنده یا گیرنده منجر به خسارت شده باشد.

 ج: کلیه حوادثی که هیچ متصدی مواظبی نیز قادر به جلوگیری از آن نباشد – حوادث غیر مترقبه.

1. طرفین می توانند برای میزان خسارت ارزش کمتر یا بیشتر را توافق کنند.

در مورد تاخیر نیز اگر اثبات شود که ناشی از موارد فوق است، مبری از مسئولیت خواهد بود چون در ماده 387 گفته طبق ماده 386 . این قانون در سال 1311 تصویب شده است.

مسئولیت کریر در خصوص تاخیر طبق کنوانسیون CMR: 

1. تاخیر در ماده 19 تعریف شده است. 
2. در بند 5 ماده 23 مدعی ورود خسارت مجبور شده که ورود خسارت را اثبات کند. 
3. در بند 3 ماده 30 مدعی مجبور شده که ظرف مدت 21 روز از زمان تخلیه محموله، کتبا کریر را از خسارت وارده آگاه کرده و ادعای جبران خسارت کند. 
4. در بند 5 ماده 23 آمده است که جبران خسارت زیان دیده بیش از یک برابر کرایه حمل نباشد.

خسارت تاخیر: 

قانون تجارت در حد ارزش ،

CMR در حد کرایه، 

ورشو 17SDR، SMGS

 سه برابر کرایه، 

هامبورگ 5/2 برابر کرایه حمل،

FIATA دو برابر کرایه.

چه زمانی سقف مسئولیتی یک برابر کرایه ائی کریر نقض شده و مسئولیت بیشتری از وی مطالبه می شود؟:

1. توافق به جبران خسارت بیشتر
2. تاخیر ناشی از عمل مجرمانه کریر (یا عمدی ) کریر باشد.ماده 28 و29

ماده 22 آئین نامه شرکت های حمل و نقل در بند 3 آمده که شرکت درمورد هر حمل باید با راننده قرارداد امضاء کند. شرکت می تواند قرارداد همکاری دائمی با راننده امضاء کند (مثلا برای یکسال) یا می تواند قرارداد حمل موردی امضاء کند که در آن مبدا، مقصد، نوع محموله، مدت زمان حمل و کرایه گنجانده می شود.

در قرارداد همکاری دائمی با راننده موارد زیر می تواند وارد شود: 

نشانی دائم طرفین- مدت همکاری- راننده و مالک کامیون هر دو در قرارداد حضور داشته باشند- شرایط همکاری – اسناد شرکت که نزد راننده است- شرایط صدور رضایت نامه، حداقل پس از 3 ماه از تاریخ تقاضای کتبی راننده- اخذ ضمانت نامه های لازم به منظور حسن انجام کار- ابطال ویزاهای گرفته شده.

مسئولیت در CMR: 

بند 3 ماده 23 می گوید سقف مسئولیت کریر بیشتر از 8.33SDR به ازاء هر کیلوگرم کالا نخواهد بود مگر اینکه : 

– توافق بر روی مبلغ بیشتر شده باشد و مورد قبول کریر واقع و بر روی سند حمل درج شده باشد یعنی باید روی CMR درج شود و در قرارداد جداگانه نباید قید شود.

– خسارت وارده ناشی از اعمال مجرمانه باشد. 

موارد معافیت از مسئولیت به موجب CMR:

1. فورس ماژور Force Major عبارتست از پدیده “غیر قابل پیش بینی” ،”غیر قابل پیشگیری” و “خارج از حیطه اقتدار” متعهد، یعنی از عوامل اجرائی شخص متعهد نبوده باشد.

شرط فورس ماژور این است که این سه پدیده همزمان باشد . اگر راننده سکته کرده باشد فورس ماژور محسوب نمی شود. معمولا پدیده فورس ماژور خسارتی به بار می آورد که عمومی باشد. تاریخ انعقاد قرارداد باید قبل از فورس ماژور باشد و کلیه تعهدات قبل از زمان فورس ماژور باید به نحو مطلوب و صحیح انجام شده باشد.

آثار فورس ماژورها با هم یکی نیستند، گاهی موجب رفع مسئولیت بطور کلی می شوند و گاهی موقتا طرفین از ایفا تعهدات معاف می شوند ولی پس از رفع پدیده فورس ماژور مجددا وضعیت به حالت عادی بر می گردد. زمانی رفع مسئولیت بطور کلی می شود که محموله از بین رفته باشد ولی اگر محموله از بین نرفته باشد و وضعیت فورس ماژور بوجود آمده باشد پس از رفع پدیده فورس ماژور باید محموله طبق قرارداد حمل  گردد. یعنی تعهد کریر از “به نتیجه بودن”  به  “به وسیله”  تغییر می یابد، یعنی امانت دار محسوب می شود تا پس از رفع وضعیت اضطراری، به مسئولیت عمده عمل نماید.

 اصل بر این است که مسئولیت کریرها “به نتیجه” است یعنی تحت هر شرایطی باید محموله در مقصد مندرج در راهنامه تحویل داده شود یعنی وقتی راهنامه صادر شد مسئول هستیم یعنی صاحب کالا یا فورواردر نباید ثابت کند کریر تخلف کرده بلکه کریر باید ثابت کند که نتوانسته به دلایلی به تعهد خود عمل نماید. 

حال اگر محموله به صورت متعارف نگهداری نشد، اثبات اینکه کریر به طور متعارف از محموله نگهداری نکرده و امانت دار خوبی نبوده است به عهده مدعی، یعنی صاحب کالا خواهد بود.

یعنی کریر و یا راننده همواره مسئول هستند مگر اینکه اثبات کنند ورود خسارت به محموله یا از بین رفتن آن یا تاخیر در حمل در اثر شرایطی بوده که خارج از حیطه اقتدار وی بوده است پس یعنی اصل در تعهد حمل کنندگان این است که محموله مندرج در سند حمل را در مقصد تحویل دهند مگر به شرط فوق.

1. ماهیت کالا ، بسته بندی یا علائم روی آن
2. دستورات ، فعل یا ترک فعل مدعی (صاحب کالا)

شرایط ضمن قرارداد:

 

گاهی کنوانسیون یا قانون حاکم بر قرارداد در خصوص موضوعی خاص ساکت است مثل کرایه حمل در CMR یا حق توقف کامیون، مدت زمان حمل، حمل میوه با کامیون معمولی … یا حمل محموله خاص که نیاز به مراقبت ویژه ایی دارد یا … 

در این حالت بهتر است این موارد در شرایط ضمن قرارداد آورده شود که نشان دهنده مسئولیت باشد یا مثلا حمل محصولات DG که کامیونهای ایرانی اجازه حمل کالاهای خطرناک به سمت اروپا را ندارد چون عضو کنوانسیون ADR نیست (کامیونهای چادری) که این شرط نیز در شرایط ضمن قرارداد نمی توان آورد. 

مثلا در قراردادی نوشته می شود (طرفین ضمن عقد خارج ولازم تعهد می نماید که در ازاء دریافت 50000 دلار از سوی گیرنده و تحویل آن به فرستنده مبلغ 500 دلار به عنوان پاداش به کریر تعلق گیرد) و ( چنانچه کریر به تعهد خود مبنی بر دریافت وجه مذکور عمل ننماید معادل 10% مبلغ قید شده در قبال فرستنده مسئول پرداخت خواهد بود) این مطالب را شرایط ضمن قرارداد می گوید که جمله دوم تعهد کیفری و الزام به اجراء این شرط ضمن قرارداد است.

از جمله تعهدات و شرایط ضمن قرارداد بیمه کالاست. مثلا متصدی حمل تعهد می نماید نسبت به بیمه کالا با کلوز مشخص اقدام کند یا اینکه شرایط خاص برای بارگیری یا نگهداری کالا در مسی، که بهتر است هزینه اینگونه شرایط ضمن قرارداد، در قرارداد حساب نشود و بطور جداگانه دریافت شود که برای دفاتر نویسی و مالیات بهتر است. یعنی در فاکتور طی یک بند جداگانه بیاید که برای مالیات حساب نشود.