کنوانسیون ورشو برای هماهنگ سازی و یکسان کردن برخی ازمقررات حمل و نقل بین المللی در سال 1929 تهیه شد. این کنوانسیون یکبار در سال 1955 توسط پروتکل لاهه و سپس در سال 1961 در گوادالاخارا و سپس در سال 1971 در گواتمالا و در سال 1975 در مونترال اصلاح گردید.
در 12 اکتبر سال 1929 کنوانسیون ورشو توسط 23 کشور امضاء شده و در فوریه سال 1933 مورد استفاده قرار گرفت. این کنوانسیون قوانین مربوط به حمل مسافر، چمدان همراه مسافر و بار را در بر می گیرد و حد مسئولیت حمل کننده در صورت بروز خسارت، گم شدن و یا تاخیر در حمل را مشخص می نماید.
این کنوانسیون دارای پنج بخش به شرح زیر می باشد:
فصل اول – موضوع و تعاريف
فصل دوم – اسناد حمل ونقل
فصل سوم – مسئوليت متصدي حمل ونقل
فصل چهارم – مقررات مربوط به حمل ونقل
فصل پنجم – مقررات عمومي و نهائي
در زیر به طور خلاصه به برخی از قوانین مهم کنوانسیون اشاره می کنیم.
در فصل اول – موضوع و تعاریف
- ماده 1 : اين كنوانسيون در مورد هر نوع حمل و نقل بين المللي اشخاص و لوازم شخصي يا كالا توسط هواپيما و در ازاء دريافت كرايه صورت گيردو همچنين هر نوع حمل و نقل مجاني كه توسط يك متصدي حمل و نقل هوائي انجام پذيرد – اجرا مي شود.
چنانچه از ادامه مفاد مندرج در بند یک کنوانسیون برمی آید، این کنوانسیون هنگامی معتبر است که هم کشور مبدا و هم کشور مقصد عضو آن کنوانسیون باشند.
- حمل ونقل هائي كه طبق مقررات كنوانسيونهاي پستي بين المللي انجام مي شود مشمول اين كنوانسيون نيستند.(ماده 2)
در فصل دوم – اسناد حمل و نقل
- نحوه صدور بلیط برای مسافر و مطالبی که باید الزاما در بلیط مسافر درج شود بیان شده است (ماده 3)
- برای حمل چمدان و لوازم شخصی مسافر – باستثناي اشيا كوچك شخصي كه خود مسافر نگهداري مي كند – حمل کننده باید رسید صادر نماید. (ماده 4)
- هر متصدي حمل ونقل مي تواند از فرستنده كالا بخواهد سندي تحت عنوان بارنامه هوائي تنظيم و به او تسليم نمايد (ماده 5)
- بارنامه هوائي را فرستنده كالا در سه نسخه اصلي تنظيم و همراه كالا تسليم مي نمايد.
روي نسخه اول بايد ذكر شود ((مخصوص متصدي حمل ونقل)) اين نسخه بايد به امضاء فرستنده كالا برسد.
در نسخه دوم بايد ذكر شود ((مخصوص گيرنده)) اين نسخه بايد به امضاء فرستنده و متصدي حمل ونقل برسد و همراه كالا فرستاده شود
نسخه سوم به امضامتصدي حمل ونقل مي رسد و نام برده آن را پس از قبول كالا به فرستنده تسليم مي دارد.(ماده 6)
این نکته قابل ذکر است که براساس مفاد کنوانسیون مندرج در بند های 2 تا 5، حمل کننده مسئول صدور بلیط مسافر و ارائه رسید برای حمل لوازم شخصی مسافر بوده ولی برای حمل کالا میتواند از فرستنده ی کالا بخواهد سند بارنامه را تهیه و تنظیم نماید یعنی مسئولیت صدور بارنامه بعهده فرستنده کالا میباشد.
- چنانچه تعداد بسته ها بيش از يكي باشد متصدي حمل ونقل كالا حق دارد از فرستنده بخواهد كه براي هر بسته بارنامه هوايي جداگانه اي تنظيم نمايد. (ماده 7)
دلیل وجود این بند چه می تواند باشد ؟ ممکن است این قانون به دلیل محدودیت ظرفیت پرواز و همچنین هزینه های انبار داری در مبدا و مقصد وضع شده باشد.
بعنوان مثال چنانچه فرستنده کالا تعداد 100 بسته از یک محموله را به وزن 10 تن ارائه نماید، در صورتیکه ظرفیت هواپیمای حمل کننده 5 تن باشد و از آن مبدا خاص به مقصد به طورهفتگی یک پرواز داشته باشد، حمل کننده طبق این بند مجاز خواهد بود از فرستنده بخواهد تعداد 2 بارنامه صادر و تحویل نماید چراکه اگر محموله دردو هفته حمل گردد ممکن است گیرنده کالا نسبت به تاخیر در حمل کالا ادعای خسارت نماید. همچنین در صورت صدور یک بارنامه برای کل 10 تن کالا، بخشی از آن که زودتر حمل میشود در انبار مقصد مشمول هزینه انبارداری شده و بخشی از محموله که در مبدا باقی می ماند نیز مشمول هزینه حمل خواهد شد.
- ماده 8 در خصوص مندرجات مورد نیاز بر روی بارنامه صحبت می کند
- چنانچه متصدي حمل ونقل كالائي را كه براي آن بارنامه هوايي صادر نشده باشد قبول كند يا چنانچه بارنامه صادره حاوي مشخصات مندرج در بندهاي الف لغايت ط و نيز بند ف ماده 8 نباشد متصدي حمل ونقل نمي تواند به مقررات اين كنوانسيون كه او رااز مسئوليت مبري يا مسئوليت او را محدود ميكند استناد نمايد.(ماده 9)
- فرستنده كالا مسئول صحت و سقم مشخصات و اظهاراتي است كه در مورد كالا در بارنامه هوايي قيد مينمايد.
فرستنده كالا مسئول كليه خسارتي است كه متصدي حمل ونقل يا هر شخص ديگر به علت نامنظم بودن يا نادرست بودن يا كامل نبودن مشخصات مذكور و اظهارات او متحمل مي گردد.(ماده 10)
- وجود برنامه هوايي دال بر:
- انعقاد قرارداد
- قبول كالا و
- شرايط حمل ونقل مي باشد – مگر خلاف آن ثابت شود.
اظهارات مندرج در بارنامه هوايي در مورد وزن يا ابعاد و بسته بندي كالا و نيز در مورد تعداد بسته ها تا هنگامي كه مدركي خلاف آن ارائه نگرديده سنديت دارد. اظهارات مربوط به مقدار حجم و خصوصيات كالا نمي تواند عليه متصدي حمل ونقل مورد استفاده قرار گيرد مگر آنكه متصدي حمل ونقل اظهارات مزبور را در خصوص فرستنده كالا مورد رسيدگي قرار داده و مراتب در بارنامه هوايي قيد شده باشد و يا اين اظهارات مربوط به خصوصيات ظاهري كالا باشد.(ماده 11).
- فرستنده مي تواند به شرط اجراي كليه تعهدات ناشي از قرارداد حمل ونقل،
- كالا را با پس گرفتن آن در فرودگاه مبدا يا مقصد
- يا با متوقف كردن آن ضمن فرود در مسير پرواز
- يا با تحويل آن چه در مقصد و چه در طي مسير به شخص ديگري غير از گيرنده مذكور در بارنامه هوايي
- يا با تقاضاي اعاده آن به فرودگاه مبدا در اختيار خود در آورد. اعمال اين حق نبايد به متصدي حمل ونقل
يا به فرستندگان ديگر خساراتي وارد سازد و فرستنده موظف است هزينه ناشي از اعمال اين حق را پرداخت نمايد.
هرگاه اجراي دستورات فرستنده كالا مقدور نباشد متصدي حمل ونقل بايد بلافاصله مراتب را به اطلاع او برساند.
چنانچه متصدي حمل ونقل دستورات فرستنده را نسبت به در اختيار گذاشتن كالا بدون در خواست ارائه نسخه اي از بارنامه كه به فرستنده تسليم شده است اجرا نمايد مسئول جبران خساراتي است كه از اين جهت متوجه شخصي مي گردد كه قانوناً بارنامه در دست اوست بدون آنكه به حق متصدي حمل ونقل در مورد جبران خسارات توسط فرستنده لطمه اي وارد آيد.
حقوق اعطائي به فرستنده از لحطه اي كه وظايف گيرنده طبق ماده 13 شروع مي گردد خاتمه مي يابد. معهذا چنانچه گيرنده از قبول بارنامه يا كالا خوداري نمايد و يا دسترسي به او مقدور نباشد فرستنده مجدداً حق خود را نسبت به دراختيار داشتن كالا كسب مي نمايد.(ماده 12)
همانگونه که در این ماده ملاحظه می شود فرستنده حق دارد از خط هوائی درخواست نماید تا کالا را در مقصد به شخص دیگری تحویل داده و یا به مبدا برگرداند. برای جلوگیری از بروزهر گونه مشکل بین فرستنده و گیرنده کالا که ممکن است گریبانگیر خط هوائی نیز شود بهتر است درخواست فرستنده با گیرنده نیز مورد مشورت قرار گیرد و تاییدیه برگشت کالا و یا تحویل به شخص دیگر، از گیرنده نیز دریافت گردد.
البته همانگونه که در ماده 13 کنوانسیون اشاره شده است، گیرنده حق دارد به محض رسیدن کالا به مقصد، از خط هوائی درخواست نماید که بارنامه و کالا را به او تحویل دهند یعنی در صورتیکه کالا به مقصد رسیده باشد و فرستنده درخواست مرجوع نمودن آن و یا تحویل به شخص دیگر را نموده باشد، بهتر است گیرنده نیز باید در جریان امرقرار گرفته و موافقت نماید. در هر حال برای مرجوع نمودن کالا عرف محلی هر کشور باید رعایت گردد. مثلا اگر کالا در هنگام ورود به قلمروی گمرکی یک کشور،عرفا متعلق به گمرک آن کشور بوده و گیرنده پس از پرداخت سود و عوارض گمرکی می تواند به عنوان صاحب اصلی کالا قلمداد شود، برای مرجوع نمودن کالا و یا تعویض نام گیرنده، موافقت گمرک مورد نیاز خواهد بود.
- به استثناي موارد مصرحه در ماده قبل گيرنده كالا حق دارد به محض رسيدن كالا به مقصد از متصدي حمل ونقل بخواهد بارنامه هوايي و كالا را در ازاي پرداخت هزينه هاي مربوط و با رعايت شرايط حمل ونقل مندرج در بارنامه هوايي بوي تسليم نمايد.
- متصدي حمل ونقل مكلف است به محض وصول كالا مراتب را به گيرنده اطلاع دهد مگر آنكه نحوه ديگري مورد توافق واقع شده باشد.
- چنانچه متصدي حمل ونقل مفقود شدن كالا را قبول نمايد يا در صورتي كه كالا تا مدت هفت روز پس از انقضاي تاريخي كه طي آن بايد به مقصد برسد – نرسيده باشد گيرنده مجاز است حقوق ناشي از قرارداد حمل ونقل را عليه متصدي حمل ونقل به مورد اجرا بگذارد. (ماده 13)
- فرستند و گيرنده كالا مي توانند هر يك به نام خود به حقوقي كه به موجب مواد 12 و 13 به هر يك از آنها تعلق مي گيرد استناد كنند خواه اين عمل را به نفع خود يا به نفع ديگري انجام دهند مشروط بر اينكه تعهدات مقرره در قرارداد حمل ونقل را اجرا نمايند.(ماده 14)
بر اساس این ماده فرستنده یا گیرنده کالا حق دارند حقوق مربوط به ماده 12 کنوانسیون را به دیگری واگذار نمایند.در این حالت در صورتیکه کالا بر طبق اعتبار اسنادی (LC) معامله نشده باشد، گیرنده می تواند از فرستنده درخواست نماید تا حقوق مربوط به ماده 12 را به او منتقل نماید. این امر باعث خواهد شد فرستنده پس از تحویل کالا به خط هوائی نمی تواند تغییری در ارسال یا تحویل کالا به شخص دیگر یا مرجوع نمودن یا … ایجاد نماید.
- قبل از تحويل كالابه گيرنده بايد اطلاعات و اسنادي را كه براي انجام تشريفات گمركي و پليسي يا عوارض لازم است در اختيار متصدي حمل و نقل قرارداده و اسناد لازم را به برنامه هوايي منضم كند. فرستنده در برابر متصدي حمل ونقل مسئول هر نوع خساراتي است كه از فقدان يا نقض يا خلاف قاعده بودن اطلاعات و اسناد مزبور ناشي شود باستثناي مواردي كه خسارات حاصله نتيجه خطاي متصدي حمل ونقل يا عاملين او باشد. (ماده16)
در فصل سوم – مسئوليت متصدي حمل ونقل
- متصدي حمل ونقل مسئول خساراتي است كه در صورت فوت يا جرح و يا هر گونه آسيب بدني متوجه مسافر مي گردد مشروط بر اينكه حادثه موجب خسارت در داخل هواپيما و يا حين عمليات پياده يا سواره شدن رخ داده باشد. (ماده 17)
دراین فصل به مسئولیت حمل کننده در زمان بروز خسارت ناشی از جراحت یا فوت مسافر در هواپیما و یا درهنگام پیاده و سوار شدن و همچنین خسارت وارده به بار و چمدان همراه مسافر اشاره شده است. این قوانین در مواد 17 تا 30 کنوانسیون آمده است.
- مسئولیت حمل کننده در مقابل:
- هر مسافر 125،000 فرانک،
- چمدان ثیت شده همراه مسافر، به ازاء هر کیلو، 250 فرانک،
- اشيائي كه مسئوليت نگهداري آنها به عهده مسافر مي باشد پنج هزار فرانك،
می باشد.
در این حالت، در مورد مسافر و چمدان همراه او، مسافر می تواند بر مبلغی بالاتر از مبلغ قید شده در کنوانسیون با پرداخت مبلغی اضافه تر، توافق نماید. متن کنوانسیون به شرح زیر می باشد:
- در مورد حمل مسافر مسئوليت متصدي حمل ونقل براي هر مسافر به مبلغ يكصد و بيست پنج هزار فرانك محدود مي گردد هرگاه دادگاهي كه به قضيه رسيدگي مي كند طبق قانون خود رأي دهد كه خسارت به اقساط پرداخت گردد ارزش برابري اقساط مزبور نبايد از 125000 فرانك تجاوز نمايد مع الوصف با انعقاد قرارداد مخصوص بين متصدي حمل ونقل و مسافر مي توان حدود مسئوليت بيشتري را توافق نمود.
- در مورد حمل لوازم شخصي ثبت شده يا كالا – مسئوليت متصدي حمل ونقل درمورد هر كيلو گرم به مبلغ 250 فرانك محدود مي گردد مگر آنكه فرستنده هنگام تحويل بسته به متصدي حمل ونقل ارزش ويژه اي اظهار نموده و در صورت لزوم وجه اضافي پرداخته باشد، در اين صورت متصدي حمل و نقل موظف به پرداخت مبلغي است كه ميزان ارزش اظهار شده بيشتر نخواهد بود مگر آنكه ثابت كند كه مبلغ مزبور از ارزش واقعي كالا به هنگام تحويل توسط فرستنده بيشتر است.
- در مورد اشيائي كه مسئوليت نگهداري آنها به عهده مسافر مي باشد مسئوليت متصدي حمل ونقل از پنج هزار فرانك نسبت به هر مسافر تجاوز نمي كند. (ماده 22)
- دريافت لوازم شخصي يا كالا – بدون آن كه گيرنده نسبت به آن اعتراضي داشته باشد حاكي از اين است كه كالا بدون نقض و بر طبق سند حمل ونقل گيرنده تحويل شده است – مگر خلاف آن ثابت شود.
- در صورت بروز خسارت، شحصي كه لوازم يا كالا را دريافت مي كند بايد بلافاصله پس از مشاهده خسارت حداكثر ظرف سه روز براي لوازم شخصي و هفت روز براي كالا از تاريخ دريافت آنها به متصدي حمل ونقل شكايات نمايد. در صورت تاخیر شكوائيه بايد حداكثر ظرف چهارده روز پس از تاريخ دريافت لوازم شخصي يا كالا به نام برده تسليم شود. (ماده 26)
همانگونه که در این بند اشاره شده، مهلت اعلام خسارت برای چمدان مسافر حداکثر 3 روز، برای کالا 7 روز و برای تاخیر در حمل 14 روز از تاریخ دریافت کالا توسط مسافر / مشتری تعیین شده است.
- هرگاه ظرف دو سال از تاريخ ورود به مقصد يا از تاريخي كه هواپيما مي بايستي وارد مي شد يا از تاريخي كه حمل ونقل متوقف گرديده است اقامه دعوي به عمل نيايد حق مطالبه خسارات زايل خواهد شد.
- طريق محاسبه مهلت مقرر طبق قوانين دادگاه رسيدگي كننده تعيين خواهد شد. (ماده 29)
در این فصل همچنین راجع به موارد دیگری از قرار زیر بحث شده است:
- محاسبه زمان حمل هوائی در حالتی که کالا در خارج از فرودگاه در اختیار متصدی حمل باشد (ماده 18)
- اگر خط هوائی بتواند ثابت کند خسارت ایجاد شده در نتیجه قصور او نبوده است (ماده 20)
- اگر خط هوائی ثابت کند خسارت ایجاد شده به دلیل قصور مسافر بوده (ماده 21)
- توافق بر مبلغی کمتر از آنچه در کنوانسیون مقرر شده امکان پذیر نمی باشد (ماده 24)
- محلی که خواهان می تواند به دادگاه مراجعه نماید (ماده 28)
- در دادگاه محل سكونت متصدي حمل ونقل
- مقراصلي كار او
- يكي از شعبات اوكه قرارداد حمل ونقل در آنجا منعقد گرديده
- یا در دادگاه مقصد
مبالغ قید شده در ماده 22 کنوانسیون ورشو که بر اساس طلا قید شده است بعدها در پروتکل مونترال 1975 شماره 2 به مبالغی بر اساس SDR اصلاح شد.
تا سال 2015 کنوانسیون ورشو توسط 152 کشور و پروتکل الحاقی لاهه توسط 137 کشور تایید و مورد استفاده واقع شده است.